De piramide van Tavris (vrij vertaald): zelfrechtvaardiging, macht en besluitvorming in organisaties
De piramidemetafoor van Carol Tavris laat zien hoe kleine keuzes – vaak ogenschijnlijk onschuldig – grote gevolgen kunnen hebben. Bovenaan de piramide staan mensen of groepen dicht bij elkaar, met vergelijkbare overtuigingen. Zodra er een keuze wordt gemaakt, glijdt ieder langs een andere zijde naar beneden. Door cognitieve dissonantie en zelfrechtvaardiging versterken betrokkenen hun eigen gelijk. Hoe dieper zij dalen, hoe minder zij het perspectief van de ander nog kunnen zien.
Van waarden naar besluitvorming
In organisaties speelt dit mechanisme niet alleen rond waarden of ethiek, maar juist ook in complexe besluitvorming. Wanneer teams, afdelingen of bestuurders eenmaal een koers hebben gekozen, wordt het moeilijk om nog open te blijven voor alternatieven. Elke stap richting uitvoering wordt verdedigd met argumenten die vooral bevestigen waarom het eerdere besluit juist was. Zo kan de piramide verklaren waarom organisaties vaak blijven vasthouden aan beleidslijnen of projecten die in een veranderende context niet meer passend zijn.
Meervoudige perspectieven en macht
De metafoor maakt zichtbaar dat macht een rol speelt in wie “bovenaan” de piramide blijft en wie afdwingt welke keuzes gemaakt worden. In complexe omgevingen – zoals bij overheid, zorg of klimaatvraagstukken – zijn er altijd veel stakeholders met uiteenlopende belangen en kennis. Juist hier schuilt het risico: groepen die eenmaal hun positie hebben ingenomen, rechtvaardigen deze steeds sterker en verliezen ontvankelijkheid voor meervoudige perspectieven. Minder machtige stemmen worden daarbij sneller buitengesloten.
Implicaties voor organisatieontwikkeling
Voor facilitatoren van organisatieontwikkeling betekent dit:
• Creëer ruimte voor reflectie voordat keuzes definitief worden, om te voorkomen dat groepen zich vastgraven in zelfrechtvaardiging.
• Werk met diversiteit van perspectieven: betrek verschillende stakeholders expliciet en organiseer momenten om hun beelden te laten botsen, niet om verschillen glad te strijken maar om de rijkdom ervan te benutten.
• Maak macht bespreekbaar: wie bepaalt wat als legitiem argument telt, en wie wordt genegeerd? De piramide helpt om te zien hoe exclusie ontstaat.
• Verbind besluitvorming met context: in ingewikkelde omgevingen is “het juiste besluit” vaak niet eenduidig. Faciliteer processen waarin partijen samen onderzoeken wat draaglijk en uitvoerbaar is, in plaats van wat één kant van de piramide als “juist” ziet.
Conclusie
De piramide van Tavris nodigt uit om besluitvorming niet te zien als een lineair proces, maar als een dynamiek waarin mensen keuzes verankeren en macht ongelijk verdeeld is. Het vraagt van begeleiders om te werken met spanning, verschil en twijfel – juist daar ontstaat de mogelijkheid om uit de logica van zelfrechtvaardiging te stappen en samen tot gedragen besluiten te komen.
De piramide in beeld
De illustraties van de piramidemetafoor (Tavris, 2019) maken de essentie visueel duidelijk:
1. De eerste afbeelding toont hoe mensen vanaf de top van de piramide langzaam afglijden langs verschillende zijden. Dit illustreert hoe kleine keuzes, door cognitieve dissonantie en zelfrechtvaardiging, leiden tot steeds grotere verwijdering.
2. De tweede afbeelding laat zien hoe dit proces ook groepsvorming beïnvloedt. Wie dezelfde kant afdaalt vormt een ingroup, terwijl anderen als outgroup worden ervaren. Zo wordt zichtbaar hoe macht, uitsluiting en sociale dynamieken ontstaan.
Samen maken deze beelden duidelijk dat de piramide niet alleen gaat over individuele keuzes, maar ook over collectieve processen die bepalen hoe besluitvorming en draagvlak in organisaties tot stand komen.