Onstage en offstage gedrag in organisaties

Hoe zichtbare en onzichtbare dynamieken verandering bepalen

Organisaties zijn voortdurend in beweging. Nieuwe strategieën, veranderprogramma’s of cultuurtrajecten worden vaak bedacht en gepresenteerd op het officiële toneel: de vergaderingen, beleidsstukken en presentaties. Maar wie goed kijkt, ziet dat er een groot verschil kan zijn tussen wat er onstage wordt gezegd en wat er offstage gebeurt. Begrip van dit spanningsveld is cruciaal om echte organisatieontwikkeling mogelijk te maken.

De transitie van een organisatie weergegeven, met drie personages en een netwerkicoon die voort bewegen richting een kantoorgebouw.

Wat bedoelen we met onstage en offstage?

Onstage gedrag

Dit is het gedrag dat zichtbaar wordt in formele settings: vergaderingen, rapportages, presentaties, beoordelingsgesprekken. Mensen laten hier vooral zien wat “mag” en “hoort” binnen de organisatie. Het gedrag is vaak aangepast aan verwachtingen van leidinggevenden of collega’s, en wordt gekleurd door bestaande machtsverhoudingen.

Voorbeeld: in een teamoverleg knikt iedereen instemmend mee met een nieuw plan, terwijl er in werkelijkheid veel twijfel of kritiek leeft.

Offstage gedrag

Offstage gedrag speelt zich af in de wandelgangen, bij de koffieautomaat of in kleine, informele groepjes. Hier uiten mensen hun echte gevoelens, frustraties of ideeën die ze onstage liever niet laten zien. Het is de plek waar vaak de “echte” betekenisgeving plaatsvindt: waar medewerkers samen bepalen wat ze vinden van een plan en hoe ze er werkelijk mee omgaan.

Voorbeeld: na de vergadering klinkt bij de koffieautomaat de opmerking: “Dat nieuwe plan gaat nooit werken, maar ik zeg er in het overleg toch maar niks van.”

De lens van macht en veiligheid

De Amerikaanse onderzoeker James C. Scott spreekt in dit verband over public en hidden transcripts:
- Public transcript: het officiële, zichtbare verhaal dat verteld wordt in aanwezigheid van machthebbers.
- Hidden transcript: de verborgen meningen en gevoelens die buiten hun blikveld gedeeld worden.

Of mensen zich vrij voelen om hun offstage gedachten ook onstage uit te spreken, hangt sterk af van de cultuur en de mate van psychologische veiligheid. In organisaties waar hiërarchie en controle overheersen, is de kloof tussen onstage en offstage vaak groot.

Waarom is offstage zo belangrijk voor verandering?

Hoewel de plannen en strategieën onstage worden gepresenteerd, ontstaat de echte verandering meestal offstage. In die informele gesprekken besluiten mensen of ze werkelijk meegaan in de verandering, of ze het naast zich neerleggen, of er zelfs tegenin gaan. Het is daar dat draagvlak groeit of verdwijnt.

Met andere woorden: de officiële plannen zijn slechts het begin, maar de dagelijkse realiteit wordt bepaald door wat mensen er onderling van maken.

Hoe kun je offstage en onstage beter verbinden?

1. Creëer psychologische veiligheid – Leiders kunnen het verschil maken door zelf kwetsbaar te zijn, fouten toe te geven en kritiek te verwelkomen.
2. Stimuleer open dialoog – Werkvormen zoals dialoogtafels of Deep Democracy helpen om stille stemmen hoorbaar te maken.
3. Luister naar informele signalen – Neem wandelgangengesprekken serieus; vaak zijn ze een vroege waarschuwing voor wat er speelt.
4. Wees transparant – Maak duidelijk hoe besluiten tot stand komen en welke belangen meespelen.
5. Werk met interventies – Teamcoaching, cultuuronderzoek of workshops kunnen helpen om bewustzijn te creëren over het verschil tussen onstage en offstage.

Wat levert het op?

Door aandacht te besteden aan offstage gedrag ontstaat:
- Betere besluitvorming – omdat ook kritische en vernieuwende ideeën gehoord worden.
- Meer betrokkenheid – medewerkers voelen zich gezien en gehoord.
- Sterkere samenwerking – doordat frustraties minder ondergronds blijven.
- Een gezondere cultuur – waarin eerlijkheid en openheid centraal staan.

Conclusie

Onstage en offstage gedrag zijn twee kanten van dezelfde medaille. Het onstage toneel laat zien wat officieel mag, terwijl offstage de plek is waar de echte dynamiek van de organisatie zichtbaar wordt. Wie organisatieontwikkeling serieus neemt, doet er goed aan beide werelden te verbinden. Want verandering wordt niet alleen geschreven in beleidsstukken, maar vooral beleefd in de gesprekken bij de koffieautomaat.

Wil jij met je team(s) aan de slag?

Neem contact met ons op voor een kennismakingsgesprek.