Wij-veranderen versus Wij-gaan-hen-veranderen

In dit perspectief staat centraal dat een kleine groep ‘veranderaars’ plannen maakt en beleid ontwikkelt met de bedoeling om anderen te veranderen. Vanuit management, overheid of beleid wordt richting gegeven: regels, structuren, akkoorden en interventies moeten zorgen dat mensen hun gedrag aanpassen. Het beeld is dat de samenleving of organisatie verandert door bewuste sturing van bovenaf. Het is een lineaire manier van kijken: door wat wij doen, gaan zij veranderen.

De metafoor van de driewieler laat dit zien: de bestuurders zitten op het zadel, zij bepalen de koers. Het resultaat zou moeten zijn dat grootschalige patronen zich aanpassen aan de interventies van de bestuurders.

Het ‘Wij-veranderen’-perspectief

Het ‘Wij-veranderen’-perspectief vertrekt vanuit een radicaal ander uitgangspunt. Verandering ontstaat niet doordat een kleine groep een plan maakt voor anderen, maar doordat iedereen in zijn of haar lokale interacties betekenis geeft en gedrag ontwikkelt. Verandering is geen kwestie van top-down opleggen, maar van collectieve, emergente beweging.

In dit perspectief ligt de nadruk op uitnodiging en gezamenlijk zoeken. Het gaat om een context specifiek vraagstuk, waarbij er niet één perspectief of oplossing bestaat, maar meerdere invalshoeken elkaar aanvullen en soms ook schuren. Verandering is iets dat gaandeweg ontstaat, zonder dat de uitkomst al vaststaat.

Een belangrijk kenmerk van dit perspectief is dat verandering vaak een emergente beweging is: ze ontstaat spontaan uit talloze lokale interacties en gesprekken. Er is geen vooraf vastgelegd plan of einddoel, maar gaandeweg vormt zich iets nieuws. Dit proces is onvoorspelbaar, bottom-up en dynamisch: het groeit uit kleine initiatieven en acties van mensen die elkaar beïnvloeden en inspireren. Denk aan hoe nieuwe gewoontes in een team ontstaan. Niet omdat iemand zegt: “Vanaf nu doen we dit zo”, maar omdat meerdere collega’s kleine dingen uitproberen, die elkaar inspireren. Opeens is er een nieuwe manier van samenwerken die “vanzelf” is ontstaan.

Belangrijke verschillen

• In het eerste perspectief (Wij-gaan-hen-veranderen) is verandering instrumenteel en planbaar; in het tweede (Wij-veranderen) is verandering relationeel en emergent.

• Het eerste perspectief gaat uit van sturing en controle; het tweede van interactie, betekenisgeving en collectief eigenaarschap.

• Waar het eerste perspectief sterk leunt op regels, structuren en beleid, leunt het tweede op uitnodiging, gezamenlijke zoektocht en het creëren van nieuwe mogelijkheden die in het bestaande systeem niet vanzelfsprekend zijn.

• Het eerste is vaak hiërarchisch georganiseerd; het tweede is polycentrisch (met meerdere machtscentra) en verspreid.

Betekenis voor transities

Volgens Homan is de ‘Wij-veranderen’-aanpak cruciaal om echte, grootschalige transities mogelijk te maken. Omdat transities altijd context specifiek, complex en onvoorspelbaar zijn, is er geen blauwdruk die succes garandeert. Door vanuit collectieve betekenisgeving en samenwerking te werken, kunnen mensen samen nieuwe vormen creëren. Het is daarmee een uitnodiging om de eigen bijdrage te leveren aan het grotere geheel en zo patronen te veranderen.